Në kujtimet e botuara tani, Schwarz-Schilling shkruan se qëndrimi i Bonnit (atëherë kryeqytet i Gjermanisë) karshi luftës në Bosnjë ishte “i mjerë”. Schwarz-Schilling kritikon ashpër ministrin e jashtëm Klaus Kinkel, politikën e të cilit ndaj Bosnjës e quan “arrogante” dhe “të turpshme”, “sipërfaqësore” dhe “të papërgjegjshme”. Sipas Schwarz-Schilling sjellja e qeverisë gjermane ndaj luftës në Bosnjë ishte “cinike”, “pak e përgjegjshme”, “pak e informuar”, “pak empatike”. Ai kritikon ashpër Kinkelin dhe politikanët e tjerë nga partia liberale FDP, që atëbotë ishte pjesë e koalicionit me CDU-në e Kohlit. Schwarz-Schilling përpiqet ta kursejë pak Kohlin nga kritika. Për të thotë: “Për fat të keq kancelari sërish i përvetësoi klishetë e njohura”. Arsyeja e dorëheqjes së Schwarz-Schilling ishte se FDP si partner koalicioni vendosi t’i bashkohej padisë së socialdemokratëve në Gjykatën Kushtetuese gjermane. Me padinë e tyre socialdemokratët kundërshtonin pjesëmarrjen e ushtrisë gjermane në ofrimin e ndihmës për viktimat e agresionit serbomadh, shkruan “Frankfurter Allgemeine Zeitung”. Kohl nuk dëshironte konflikt me liberalët e FDP-së, andaj kjo parti mund të udhëhiqte vetëm politikën e jashtme.

Schwarz-Schilling sjell shembuj nga fjalimet e deputetëve socialdemokratë gjermanë, të cilët me arsyetimin se ndërhyrja ushtarake kundër agresorëve serbë do ta pengonte “negociatat për paqe”, i krijonin mundësi Radovan Karagjiqit dhe Ratko Mlladiqit që të vazhdojnë terrorizimin e qytetarëve të Bosnjës dhe të përparonin me politikat e tyre okupuese. “Kush synon zgjidhje paqësore, duhet të shmang eskalimin”, thoshte në Bundestag deputeti Rudolf Scharping. Më 1999 Scharping ishte ministër i Mbrojtjes i Gjermanisë dhe njëri nga përkrahësit më të mëdhenj të dëbimit të forcave serbe nga Kosova. Scharping ka shkruar edhe një libër për atë periudhë.

Kujtimet e Christian Schwarz-Schillingut e plotësojnë mjaft mirë një zbrazëti publicistike mbi politikat perëndimore ndaj Ballkanit pas agresionit të hapur serb nga viti 1991 deri më 1999. Nuk është sekret që gjatë luftës në Kroaci dhe Bosnjë-Hercegovinë shtete me ndikim si Franca dhe Britania e Madhe kanë ndjekur një politikë serbocentrike. Qeveria gjermane nuk e bëri këtë, pranoi pavarësinë e Sllovenisë dhe Kroacisë, por pastaj në rastin e Bosnjës Gjermania qëndroi pothuaj indiferente ndaj agresionit serb. Për njohjen e Kroacisë dhe Sllovenisë gjermanët u kritikuan ashpër nga Franca dhe Britania e Madhe, ndërsa në Serbi ende ekziston miti se Gjermania e ka prishur Jugosllavinë. Në të vërtetë vendimi i Bashkësisë Europiane në dhjetor 1991 për pranimin e shtetit slloven dhe kroat ishte i përbashkët. Pala gjermane e bëri publik këtë vendim më herët dhe jo nga mesi i janarit 1992.

Pse këto kujtime të Christian Schwarz-Schillingut janë të rëndësishme për të kuptuar edhe më mirë politikën paqësore të Ibrahim Rugovës së paku deri në vitin 1996? Janë të rëndësishme për shkak se në mesin e politikanëve të Kosovës ende ka aventurierë që besojnë se kryengritja e armatosur është dashur të nisë që më 1990 apo 1991. Mund të thuhet me siguri të plotë se në rast të tillë Kosova do të ishte shndërruar në një Bosnjë të dytë, pa shpresa se bashkësia ndërkombëtare do të ndërhynte.

U deshën të ndodhin rrethimi i Dubrovnikut, shkatërrimi i Vukovarit, bombardimi i Zagrebit, rrethimi i Sarajevës dhe gjenocidi në Srebrenicë që një pjesë e madhe e vendeve perëndimore të largoheshin nga politikat e tyre serbocentriste. Kur shpërtheu kryengritja e armatosur në Kosovë nga fundi i vitit 1997, Perëndimi tashmë kishte një pasqyrë më të qartë për agresorin (Serbinë). Kosova ishte po ashtu me fat ngase në gjysmën e dytë të viteve 90-të në Britaninë e Madhe erdhi në pushtet socialdemokrati modern Tony Blair, i cili nuk ishte cinik si paraardhësi i tij John Major. Në Gjermani në vjeshtën e vitit 1998 u ndërrua qeveria: iku Helmut Kohli (i cili vështirë do të kishte pranuar që Gjermania të bombardojë Serbinë), erdhën socialdemokratët dhe të Gjelbrit. Rol vendimtar luajtën të Gjelbrit dhe sidomos ministri i Jashtëm Joschka Fischer, i cili rrezikoi edhe ndarjen e partisë dhe nuk hoqi dorë nga sulmet e NATO-s. Anëtarëve të partisë së tij në një kongres gjatë bombardimeve Fischer u tha: “Ju mund të merrni vendim për ndërprerjen e bombardimeve, por unë këtë nuk do ta zbatoj”. Në Francë pas presidentit François Miterrand, i cili ndiqte vijën tradicionale pro Beogradit, erdhi Jacques Chiracu, një politikan që pas masakrës së Srebrenicës ndryshoi kursin dhe përkrahu ndëshkimin e regjimit të Sllobodan Millosheviqit.

Në librin „Unfi­nest Hour: Britain and the Dest­ruc­tion of Bosnia“ (Ora më e palavdishme: Britania dhe shkatërrimi i Bosnjës”) historiani irlandez Brendan Simms e dekonstrukton politikën e qeverisë konservatore britanike ndaj krizës dhe gjakderdhjes në Ballkan si pasojë e agresionit serb. Londra e atëhershme e trajtoi Millosheviqin jo si pjesë të problemit, por të zgjidhjes, jo si nxitës kryesor të luftës, por si garantues të paqes që synohej të arrihej në të ardhmen. Kështu qeveria e John Major me pragmatizmin e saj cinik i barazoi agresorët me viktimat. Në anën tjetër të Atlantikut zemërimi për dështimin e europianëve rritej. Senatori Jon Biden pas një vizite në Bosnjë u ankua për dështimin e europianëve dhe paralajmëroi gjenocidin e ardhshëm, që u krye nga forcat serbe më 1995 në Srebrenicë.

Mes vitit 1992 dhe 1995, sipas historianit Simms, britanikët në Këshillin e Sigurimit dhe në NATO kundërshtuan përdorimin e forcës kundër palës serbe, ndërsa diplomatët dhe ndërmjetësuesit britanikë ishin të gatshëm t’u bëjnë lëshime serbëve dhe t’i bëjnë presion palës më të dobët, qeverisë në Sarajevë. Po ashtu Londra pengonte planet e ndryshme amerikane për ndërhyrje ushtarake. Simms përmend sidomos treshen cinike konservatore Douglas Hurd (ministër i Jashtëm), Malcolm Rifkind (ministër i Mbrojtjes) dhe David Owen (ndërmjetësues në Bosnjë). Ndër politikanët më serbofilë Simms e konsideron parlamentarin konservator Peter Tapsell, i cili në maj të vitit 1995 kishte deklaruar se serbët “janë ndër racat më të shkathëta, më të guximshme dhe më atdhedashëse në botë”, ndërsa Serbia e Madhe “është ëndërr që s’do të vdesë kurrë”.

Simms citon edhe dorëshkrimin e pabotuar me titullin “Pse ambasadorët britanikë në Beograd janë proserbë?” të Reginald Hibbertit, ish-ambasador i Britanisë në Paris, i cili gjatë Luftës së Dytë Botërore ishte i stacionuar në Shqipëri si oficer për ndërlidhje së pari me nacionalistët, mandej me komunistët. Hibbert është autor i librit “Fitorja e hidhur. Lufta nacionalçlirimtare e Shqipërisë”. Ai shkruante se Foreign Office (ministria e Jashtme e Londrës) “historikisht ka qenë përkrahëse e Jugosllavisë dhe Serbisë si pjesë dominuese e Jugosllavisë”. Një arsye tjetër për proserbizmin e diplomatëve britanikë, sipas Hibberit, ishte se ata e njihnin Beogradin, ndërsa Zagrebin e njihnin pak, e për Sarajevën pothuaj nuk kishin ide, kurse për Prishtinën s’kishin dëgjuar kurrë. Në Londër, shton Hibbert, mbretëronte mendimi se “Jugosllavia, e në kuadër të Jugosllavisë Serbia, i mban çelësat e stabilitetit (dmth. status qou-së) në Ballkan”.

Gjërat ndryshuan tek pas ardhjes së Tony Blair në pushtet. Zëdhënësi i Departamentit amerikan të shtetit James Rubin kishte deklarua se kryeministri Blair dhe ministri i tij i Jashtëm Robin Cook ishin “një shtresë e ajrit të freskët”. Nga kjo shtresë buroi stuhia që filloi më 24 mars 1999 dhe në fillim të qershorit të po atij viti solli çlirimin e Kosovës.

Christian Schwarz-Schilling i qëndroi besnik Bosnjës. Ndonëse në moshë të shtyrë, më 2006 ai u emërua Përfaqësues i Lartë i bashkësisë ndërkombëtare në Sarajevë, një lloj guvernatori i Bosnjës me kompetenca të gjera. Pas një viti u largua nga posti, pasardhës i tij u bë – Mirosllav Lajçaku. Christian Schwarz-Schilling vazhdoi karrierën e tij si publicist në pension, duke shkruar komente e kolumne për Bosnjën. Deri më sot. Që 5 vende të BE-së nuk e kanë pranuar ende Kosovën, kjo, për Christian Schwarz-Schilling, është një “turp”, që e bën BE-në protagonist pa kredibilitet në Ballkan.

Libri i Christian Schwarz-Schilling titullohet: “Der verspielte Frieden in Bosnien. Europas Versagen auf dem Balkan” (Paqja e humbur në Bosnjë. Dështimi i Europës në Ballkan). 480 faqe. Botoi: Herder.